Thực thi quyền sở hữu trí tuệ có thể được tiến hành bởi toà án hoặc các cơ quan hành chính nhà nước. Việc kiện tụng tại toà án có thể mất nhiều thời gian và chi phí cao, nhưng có thể mang lại cho chủ sở hữu quyền khoản bồi thường thiệt hại do vi phạm gây ra, trong khi đó việc thực thi bằng biện pháp hành chính cho phép các cơ quan hành chính thực hiện quyền kiểm tra và đưa ra các hình phạt có thể bao gồm thu giữ và tiêu huỷ hàng hoá vi phạm, và phạt tiền.

Trước khi yêu cầu tiến hành các biện pháp chính thức, chủ sở hữu quyền có thể tự tiến hành các biện pháp không chính thức như gửi thư cảnh báo, tiếp cận và yêu cầu người nghi ngờ vi phạm chấm dứt việc vi phạm.

Biện pháp hành chính

Cho dù việc bồi thường thiệt hại đối với vi phạm quyền sở hữu trí tuệ chỉ có thể đạt được theo biện pháp dân sự và không phải theo biện pháp hành chính, nhưng biện pháp hành chính trên thực tế vẫn là phương tiện được sử dụng rộng rãi nhất để thực thi quyền sở hữu trí tuệ ở Việt nam do thực hiện nhanh và chi phí thấp.

Cơ quan hành chính nhà nước có thẩm quyền xử lý vi phạm hành chính về sở hữu công nghiệp bao gồm: 1. Cơ quan Thanh tra Khoa học và Công nghệ có thẩm quyền xử lý các hành vi vi phạm hành chính về sở hữu công nghiệp xảy ra trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, khai thác, quảng cáo, lưu thông, trừ hành vi xảy ra trong xuất khẩu, nhập khẩu hàng hóa; 2. Cơ quan Quản lý thị trường có thẩm quyền xử lý các hành vi vi phạm về sở hữu công nghiệp xảy ra trong lưu thông hàng hóa và kinh doanh thương mại trên thị trường; 3. Cơ quan Hải quan có thẩm quyền xử lý các hành vi vi phạm về sở hữu công nghiệp xảy ra trong xuất khẩu, nhập khẩu hàng hóa; 4. Cơ quan Công an có thẩm quyền phát hiện, xác minh, thu thập thông tin, chứng cứ của hành vi vi phạm về sở hữu công nghiệp và cung cấp cho các cơ quan xử lý vi phạm nêu trên và xử lý các hành vi vi phạm về sở hữu công nghiệp; và 5. Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, Ủy ban nhân dân cấp huyện có thẩm quyền xử lý các hành vi vi phạm về sở hữu công nghiệp xảy ra tại địa phương mà mức phạt, hình thức xử phạt, biện pháp xử lý áp dụng đối với hành vi đó vượt quá thẩm quyền của Cơ quan Thanh tra Khoa học và Công nghệ, Cơ quan Quản lý thị trường và Cơ quan Hải quan.

Các hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ bị xử phạt hành chính bao gồm: 1. Thực hiện hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ gây thiệt hại cho tác giả, chủ sở hữu, người tiêu dùng hoặc cho xã hội; 2. Sản xuất, nhập khẩu, vận chuyển, buôn bán hàng hoá giả mạo về sở hữu trí tuệ hoặc giao cho người khác thực hiện hành vi này; và 3. Sản xuất, nhập khẩu, vận chuyển, buôn bán, tàng trữ tem, nhãn hoặc vật phẩm mang nhãn hiệu hoặc chỉ dẫn địa lý giả mạo hoặc giao cho người khác thực hiện hành vi này.

Hình thức xử phạt hành chính chủ yếu là cảnh cáo và phạt tiền. Tuỳ theo tính chất và mức độ xâm phạm, cá nhân xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ còn có thể bị áp dụng các hình thức xử phạt bổ sung như tịch thu hàng hoá giả mạo về sở hữu trí tuệ, nguyên liệu, vật liệu, phương tiện được sử dụng chủ yếu để sản xuất, kinh doanh hàng hoá giả mạo về sở hữu trí tuệ, và đình chỉ có thời hạn hoạt động kinh doanh trong lĩnh vực đã xảy ra vi phạm. Ngoài các hình thức xử phạt như đã nêu, tổ chức, cá nhân xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ còn có thể bị áp dụng một hoặc các biện pháp khắc phục hậu quả bao gồm: 1. Buộc tiêu huỷ hoặc phân phối hoặc đưa vào sử dụng không nhằm mục đích thương mại đối với hàng hoá giả mạo về sở hữu trí tuệ, nguyên liệu, vật liệu và phương tiện được sử dụng chủ yếu để sản xuất, kinh doanh hàng hoá giả mạo về sở hữu trí tuệ với điều kiện không làm ảnh hưởng đến khả năng khai thác quyền của chủ thể quyền sở hữu trí tuệ; 2. Buộc đưa ra khỏi lãnh thổ Việt Nam đối với hàng hoá quá cảnh xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ hoặc buộc tái xuất đối với hàng hoá giả mạo về sở hữu trí tuệ, phương tiện, nguyên liệu, vật liệu nhập khẩu được sử dụng chủ yếu để sản xuất, kinh doanh hàng hoá giả mạo về sở hữu trí tuệ sau khi đã loại bỏ các yếu tố vi phạm trên hàng hoá.

Đơn yêu cầu áp dụng biện pháp hành chính kèm theo chứng cứ chứng minh chủ thể quyền bị xâm phạm và chứng cứ chứng minh hành vi xâm phạm (mẫu và/hoặc ảnh chụp hàng hoá vi phạm và hàng hoá bị xâm phạm) chống lại xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ được nộp cho Cơ quan hành chính nhà nước có thẩm quyền xử lý vi phạm hành chính về sở hữu công nghiệp. Đồng thời hoặc sau khi nộp đơn yêu cầu áp dụng biện pháp hành chính, trong trường hợp hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ có nguy cơ gây ra thiệt hại nghiêm trọng cho người tiêu dùng hoặc cho xã hội; tang vật vi phạm có nguy cơ bị tẩu tán hoặc cá nhân; tổ chức vi phạm có biểu hiện trốn tránh trách nhiệm; và nhằm bảo đảm thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính, người nộp đơn có thể yêu cầu cơ quan có thẩm quyền áp dụng biện pháp ngăn chặn và bảo đảm xử phạt hành chính như tạm giữ người, tạm giữ hàng hoá, tang vật, phương tiện vi phạm, khám người, khám phương tiện vận tải, đồ vật; khám nơi cất giấu hàng hoá, tang vật, phương tiện vi phạm về sở hữu trí tuệ.

Nếu đơn yêu cầu áp dụng biện pháp hành chính được chấp nhận xử lý, cơ quan có thẩm quyền trong thời hạn 3 tháng có thể lập biên bản vi phạm hành chính, ra lệnh đình chỉ hành vi vi phạm và ra quyết định xử phạt hành chính. Trường hợp vượt quá 10 ngày, kể từ ngày tổ chức, cá nhân bị xử phạt nhận được quyết định xử phạt hành chính mà không tự giác chấp hành thì người có thẩm quyền xử phạt ra quyết định cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt.

Thông thường cơ quan thực thi tiến hành xử lý vi phạm hành chính khi nhận được đơn yêu cầu xử lý vi phạm của chủ sở hữu quyền, hoặc ngay cả không có đơn yêu cầu xử lý vi phạm khi vi phạm liên quan đến lương thực, thực phẩm, thuốc phòng bệnh và chữa bệnh, thức ăn dùng cho chăn nuôi, phân bón, thuốc thú y, thuốc bảo vệ thực vật, giống cây trồng, vật nuôi và hàng giả.

Biện pháp kiểm soát biên giới

Biện pháp kiểm soát biên giới liên quan đến sở hữu trí tuệ, theo Luật Hải quan và Luật Sở hữu trí tuệ Việt nam, được áp dụng đối với hàng hoá xuất nhập khẩu, và không áp dụng đối với hàng hoá phi thương mại và hàng hoá quá cảnh. Việc áp dụng biện pháp kiểm soát biên giới đối với tất cả các đối tượng sở hữu trí tuệ và hàng xuất khẩu rõ ràng là vượt quá các yêu cầu của Hiệp định về các khía cạnh liên quan tới thương mại của quyền sở hữu trí tuệ.

Chủ sở hữu quyền sở hữu trí tuệ có quyền yêu cầu Cơ quan Hải quan kiểm soát và tạm dừng làm làm thủ tục hải quan đối với hàng hoá bị nghi ngờ xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. Đơn yêu cầu kiểm soát và tạm dừng làm làm thủ tục hải quan đối với hàng hoá bị nghi ngờ xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ phải bao gồm chứng cứ chứng minh chủ thể quyền sở hữu trí tuệ, thông tin và bản mô tả hàng hoá của chủ sở hữu quyền và hàng hoá bị nghi ngờ xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, tên các đơn vị xuất và nhập khẩu hàng hoá thật, tên các đơn vị xuất và nhập khẩu hàng hoá có thể xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, thông tin dự báo về thời gian và địa điểm làm thủ tục hải quan đối với hàng hoá bị nghi ngờ xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, và các thông tin khác liên quan đến việc xuất và nhập khẩu hàng hoá bị nghi ngờ xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. Kèm theo đơn yêu cầu kiểm soát và tạm dừng làm làm thủ tục hải quan, người nộp đơn phải nộp khoản bảo đảm bằng khoản tiền bằng 20% giá trị lô hàng cần áp dụng biện pháp tạm dừng làm thủ tục hải quan hoặc tối thiểu hai mươi triệu đồng nếu không thể xác định được giá trị lô hàng đó, hoặc chứng từ bảo lãnh của ngân hàng hoặc của tổ chức tín dụng khác.

Thời hạn tạm dừng làm thủ tục hải quan đối với hàng hoá bị nghi ngờ xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ là 10 (mười) ngày làm việc, kể từ ngày người yêu cầu tạm dừng làm thủ tục hải quan nhận được thông báo của cơ quan hải quan về việc tạm dừng làm thủ tục hải quan. Thời hạn này có thể kéo dài thêm tối đa là 10 (mười) ngày làm việc nếu người nộp đơn có lý do chính đáng và nộp thêm khoản bảo đảm. Khi kết thúc thời hạn mà người yêu cầu tạm dừng làm thủ tục hải quan không khởi kiện dân sự và cơ quan hải quan không quyết định thụ lý vụ việc theo thủ tục xử lý vi phạm hành chính đối với người xuất khẩu, nhập khẩu lô hàng thì cơ quan hải quan có trách nhiệm tiếp tục làm thủ tục hải quan cho lô hàng.

Các thông tin liên quan tới quyền sở hữu trí tuệ được bảo hộ có thể được ghi nhận với Cơ quan Hải quan để giám sát hàng giả xuất và nhập khẩu, và để ghi nhận Cơ quan Hải quan thường yêu cầu bản sao đăng ký quyền sở hữu trí tuệ.

Biện pháp dân sự

Chủ thể quyền sở hữu trí tuệ, theo Luật Sở hữu trí tuệ và Bộ luật tố tụng dân sự Việt nam, có quyền khởi kiện ra tòa án bao gồm toà án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh; toà án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và toà án nhân dân tối cao để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình.

Toà án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương có thẩm quyền giải quyết theo thủ tục sơ thẩm những vụ việc liên quan đến tranh chấp và vi phạm quyền sở hữu trí tuệ khi một trong các bên là nước ngoài.

Khi khởi kiện hoặc sau khi khởi kiện, để bảo vệ chứng cứ và ngăn chăn vi phạm, chủ thể quyền sở hữu trí tuệ có quyền yêu cầu Toà án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời đối với hàng hoá bị nghi ngờ xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, nguyên liệu, vật liệu, phương tiện sản xuất, kinh doanh hàng hoá đó. Biện pháp khẩn cấp tạm thời có thể bao gồm: thu giữ; kê biên; niêm phong; cấm thay đổi hiện trạng; cấm di chuyển; cấm chuyển dịch quyền sở hữu. Toà án có thể áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời theo yêu cầu của chủ thể quyền sở hữu trí tuệ trước khi nghe ý kiến của bên bị áp dụng biện pháp đó. Tuy nhiên, chủ thể quyền phải nộp khoản bảo đảm bằng khoản tiền bằng 20% giá trị lô hàng cần áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời hoặc tối thiểu hai mươi triệu đồng nếu không thể xác định được giá trị lô hàng đó, hoặc chứng từ bảo lãnh của ngân hàng hoặc của tổ chức tín dụng khác.

Nguyên đơn có nghĩa vụ cung cấp các chứng cứ về hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. Trong trường hợp một bên trong vụ kiện xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ chứng minh được chứng cứ thích hợp để chứng minh cho yêu cầu của mình bị bên kia kiểm soát do đó không thể tiếp cận được thì có quyền yên cầu Toà án buộc bên kiểm soát chứng cứ phải đưa ra chứng cứ đó. Trước khi quyết định đưa vụ kiện ra xét xử sơ thẩm, Toà án tiến hành hoà giải để các đương sự thoả thuận với nhau về việc giải quyết vụ kiện. Nếu các đương sự đạt được thoả thuận, Toà án ra quyết định công nhận sự thoả thuận của các đương sự, và đình chỉ giải quyết vụ kiện.

Trong trường hợp có hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, Toà án theo yêu cầu của chủ thể quyền sở hữu trí tuệ, có quyền buộc bên xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ bồi thường thiệt hại cho bên bị xâm phạm. Ngoài việc buộc bồi thường thiệt hại, Toà án có thể buộc bên xâm phạm chấm dứt hành vi xâm phạm, xin lỗi, cải chính công khai, thực hiện nghĩa vụ dân sự, tiêu huỷ hoặc buộc phân phối hoặc đưa vào sử dụng không nhằm mục đích thương mại đối với hàng hoá, nguyên liệu, vật liệu và phương tiện được sử dụng chủ yếu để sản xuất, kinh doanh hàng hoá xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ với điều kiện không làm ảnh hưởng đến khả năng khai thác quyền của chủ thể quyền sở hữu trí tuệ.

Thiệt hại do hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, theo Luật Sở hữu trí tuệ, bao gồm:

1. Thiệt hại về vật chất bao gồm các tổn thất về tài sản, mức giảm sút về thu nhập, lợi nhuận, tổn thất về cơ hội kinh doanh, chi phí hợp lý để ngăn chặn, khắc phục thiệt hại; và

2. Thiệt hại về tinh thần bao gồm các tổn thất về danh dự, nhân phẩm, uy tín, danh tiếng và những tổn thất khác về tinh thần gây ra cho tác giả của tác phẩm văn học, nghệ thuật, khoa học; người biểu diễn; tác giả của sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí, giống cây trồng.

Theo Thông tư liên tịch số 02/2008 ngày 3 tháng 4 năm 2008 giữa Toà án nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch, Bộ khoa học và Công nghệ và Bộ Tư pháp hướng dẫn áp dụng một số quy định của pháp luật trong việc giải quyết các tranh chấp về quyền sở hữu trí tuệ tại Toà án nhân dân, Toà án có quyền trưng cầu ý kiến của Cục Sở hữu trí tuệ, Cục Bản quyền tác giả, Sở Văn hoá-Thông tin, Sở Khoa học và Công nghệ, Trung tâm Internet Việt nam. Nếu Toà án xem rằng hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ đủ yếu tố cấu thành tội phạm theo quy định của Bộ luật hình sự thì thông báo và chuyển tài liệu liên quan cho Viện Kiểm sát nhân dân có thẩm quyền xem xét, quyết định việc xử lý về hình sự.

Biện pháp hình sự

Hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ tuỳ theo mức độ nghiêm trọng của hành vi có thể bị xử phạt hành chính hoặc hình sự.

Thông tư liên tịch số 01/2008 ngày 29 tháng 2 năm 2008 giữa Toà án nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ Công an và Bộ Tư pháp hướng dẫn việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với các hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ quy định rằng truy cứu trách nhiệm hình sự được áp dụng đối với các hành vi xâm phạm quyền tác giả và quyền liên quan, xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp có đối tượng là hàng hoá giả mạo nhãn hiệu và chỉ dẫn địa lý vì mục đích kinh doanh và bị coi là “gây hậu quả nghiêm trọng” hoặc “gây hậu quả rất nghiêm trọng” hoặc “gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng”.

Các chế tài hình sự có thể bao gồm phạt tiền, cải tạo không giam giữ, tù có thời hạn, cấm hành nghề, và bắt giữ, tịch thu và tiêu huỷ hàng hoá xâm phạm và bất cứ vật liệu và các phương tiện nào khác được sử dụng chủ yếu để sản xuất và kinh doanh các hàng hoá đó.